Kur gjithë uji i botës shndërrohet në lot

Tua Forsström (1947) i përket atij damari të poezisë suedeze që shkruhet në Finlandë. Një damar që pulson me vargjet e poetëve të njohur si Runeberg (1804-1877), Södergran (1892-1923), Björling (1887-1960), dhe mbahet gjallë sot nga një brez poetësh që gjen në Forsström poeten më përfaqësuese. Që në përmbledhjen debutuese “Një poezi mbi dashurinë e të tjera” më 1972 dhe në përmbledhjet vijuese, vihet re stili i saj i mëvetshëm, në të cilin estetika moderniste nuk e përjashton, por bashkohet me të thjeshtën e së përditshmes. Siç shprehet Akademia Suedeze, në të cilën Forsström u pranua më 2019,  poezia e saj nuk kërkon “ose, ose”, por “edhe, edhe”.

Në këtë vëllim, përkthyesja Edita Kuçi Ukaj i paraqet lexuesit shqiptar dy nga përmbledhjet e poetes, “Këngë” botuar më 2006 dhe “Shënime” botuar më 2018.

“Këngë” përmban poezi që, siç e parathotë titulli,ngjajnë me këngë, me rimarrje dhe variacione muzikore, të cilat shoqërojnë një ekzistencë të populluara me njerëz dhe kafshë. Tema të rënda si vetmia dhe vdekja e mbajnë ritmin me dorë të lehtë, në një tavolinë diku në një stacion, ndërsa andej kalojnë arinj dhe ujq, një mace që nuk e gjen dot shtëpinë dhe lepuri që vrapon me leckë në dorë, të thajë lotët e botës. I gjithë vëllimi ka një ton mistik, të mbartur nga simbole që i afrohen jetës për ta shpjeguar. Njëkohësisht që është kaq i thjeshtë, i mbartur nga ritmi i jetës që e gjen shpjegimin në vetvete. Edhe, edhe.

Në “Shënime” veprimi është i kundërt. Simbolet e natyrës nuk i afrohen jetës për ta shpjeguar, por kjo e fundit ka marrë arratinë në pikëllim dhe kërkon shpjegim jashtë saj, zemra është bërë lepur në pyll. Askund nuk thuhet haptas, as në poezi, as në kopertinë, por ndihet qartë një pikëllim i pafund për një humbje. Humbja ka një emër, Vanessa, por jo më tepër. Kur libri u bë gati për botim, thotë poetja në një intervistë, ia ndalova kategorikisht shtëpisë botuese të tregonte se çfarë më kishte ndodhur, kisha frikë se libri përndryshe do të bëhej shumë personal. Edhe ne po e lëmë lexuesin t’i lexojë Shënimet,sikur të ishin të tijat. Nga një anë një elegji që t’i shkul flokët nga dhimbja, nga ana tjetër një qetësi liqenesh tä paqta që të ftojnë të ndjekësh dritën e shpresës. Edhe, edhe.

Përkthyesja i rikthehet poetes pasi ka përkthyer më përpara vëllimin përmbledhës “Unë studiova njëherë në një fakultet të mrekullueshëm”. Ndihet në përkthimin e saj njohja e mirë e kësaj poezie, si dhe kujdesi për ta shqipëruar pa rënë në grackën e interpretimit. Kur përkthen një poezi si ajo e këtij vëllimi, ku fjalët nuk shtrihen por shtresëzohen, përkthyesi e ka të vështirë të mos i jepet përkthimit të asaj që nuk thuhet, por nënkuptohet. Duke iu ruajtur kësaj, përkthyesja nuk ia mohon lexuesit shqiptar një nga kënaqësitë e leximit të kësaj poezie, që synon t’ia pëshpërisë interpretimin vetë në vesh lexuesit.

Entela Tabaku